6:25
هدايت ۽ گُمراهي
قرآن ۾ هدايت جو اصول هن ريت بيان ڪيو ويو آهي: ”الله جنهن کي چاهي هدايت ڏي، ته سندس سينو اسلام جي لاءِ کولي ڇڏي ٿو ۽ جنهن کي وڻيس گمراهه ڪري، ته سندس سيني کي بلڪل سوڙهو ڪري ٿو ڇڏي، ايئن ڄڻڪ کيس آسمان تي چڙهائي ٿو. جيڪي نه مڃيندا آهن، تن تي الله اهڙي پليتي رکندو آهي.“ (الانعام: 125)
هن آيت ۾ ظاهري طور تي هدايت ۽ ڀلائيءَ کي خدا طرف منسوب ڪيو ويو آهي. پر حقيقت ۾ ان جي نسبت انساني فطرت جي طرف آهي، جيڪا هر ڪنهن کي خدا پاران مليل آهي. جيڪو ماڻهو پنهنجي فطرت کي ان حالت ۾ باقي رکي، ان جي لاءِ سندس فطرت هڪ خدائي رهنما بنجي ويندي. ان جي اُبتڙ جيڪو ماڻهو فطرت کي بگاڙيندو يا ان کي مُڏو ڪندو، اهو فطرت جي رهنمائيءَ کان محروم ٿي گمراهين ۾ ڀٽڪندو رهندو.
حق پنهنجي ذات ۾ ايترو ته چِٽو آهي، جو ماڻهوءَ لاءِ ان جو سمجهڻ ڪڏهن به ڏکيو ٿي نٿو سگهي. پوءِ به هر دؤر ۾ اَڻ ڳڻيا ماڻهو حق جي وضاحت جي باوجود حق کي قبول نه ڪندا آهن. ان جو سبب سندن اندر جون اهي رنڊڪون آهن، جيڪي پنهنجي نفسيات پيدا ڪري وٺنديون آهن. ڪو وري پنهنجو پاڻ کي سڳورين هستين سان ايترو ته لاڳاپي ڇڏيندو آهي، جو انهن کي ڇڏيندي کيس محسوس ٿيندو آهي، ته هو بلڪل برباد ٿي ويندو. ڪنهن جو حال وري اهو هوندو آهي، ته پنهنجي مصلحتن جو نظام ٽُٽڻ جا انديشا مٿس ايترا ته ڇانئجي ويندا آهن، جو هن جي لاءِ حق ڏانهن وک کڻڻ ممڪن ئي نه رهندو آهي. ڪنهن کي نظر ايندو آهي، ته حق کي مڃڻ پنهنجي برائيءَ جي مينار کي هٿ سان ڊاهي ڇڏڻ آهي. ڪنهن کي محسوس ٿيندو آهي، ته ماحول جي رواج جي خلاف اها ڳالهه جيڪڏهن مڃي وٺجي، ته آئون سڄي ماحول ۾ اوپرو بنجي ويندس. ان قسم جا خيال ماڻهوءَ جي مٿان ايترو ته حاوي ٿي وڃن ٿا، جو حق کي مڃڻ هن جي لاءِ بيحد ڏکي مٿانهينءَ تي چڙهڻ جي برابر نظر اچڻ لڳندو آهي، جنهن کي ڏسي ماڻهو جي دل سُسڻ لڳندي آهي.
اُنهن ماڻهن جو معاملو ان جي ابتڙ آهي، جيڪي نفسياتي مونجهارن ۾ ڦاٿل نه هوندا آهن، جيڪي حق کي هر ٻي شئي جي مٿان اُتم سمجهندا آهن. هو اڳ ۾ ئي سچا ڳولائو بڻيل هوندا آهن، تنهنڪري جڏهن حق اُنهن جي سامهون ايندو آهي، ته هو بنا دير جي سُڃاڻي وٺندا آهن. سڀني عذرن ۽ انديشن کي نظرانداز ڪري اهو قبولي وٺندا آهن.
خدا پنهنجي حق کي نشانين (اشارتي حقيقتن) جي شڪل ۾ ماڻهن جي سامهون آڻي ٿو. هاڻ جيڪي ماڻهو پنهنجي دلين ۾ ڪمزوريون کڻيو ويٺا آهن، اهي انهن اشارن جي پنهنجي من پسند تشريح ڪري پنهنجي لاءِ ان کي نه مڃڻ جو جواز ڳولي وٺندا آهن ۽ جن ماڻهن جا سينا کليل هوندا آهن، اُهي اشارن کي سندن اصل گَهرائين سان ڄاڻي وٺندا آهن، ۽ انهن کي پنهنجي ذهن جي غذا بنائي وٺندا آهن. انهن جي زندگي بنا دير جي ان سنئين واٽ تي هلڻ لڳندي آهي، جيڪا خدا جي رهنمائيءَ ۾ طئي ٿيندي آهي، ۽ نيٺ ماڻهوءَ کي اَبدي ڪاميابي جي مقام تائين پهچائي ڇڏيندي آهي.