28:97
ٻِٽي اَجر وارا
قرآن مجيد ۾ اهلِ ڪتاب جي اسلام جو ذڪر ڪندي ارشاد ٿيو آهي: ”هيءَ اهي ماڻهو آهن، جن کي سندن ثابت قدميءَ جي ڪري ٻِيڻو اَجر ڏنو ويندو ۽ اهي ڀلائي مان بُڇڙائي کي ٽارين ٿا ۽ جيڪو اسان انهن کي رزق ڏنو آهي، تنهن مان خرچ ڪن ٿا ۽ جڏهن بُڇڙي ڳالهه ٻُڌن ٿا ته ان کان مُنهن موڙين ٿا ۽ چون ٿا ته اسان لاءِ اسان جا ڪم آهن ۽ اوهان لاءِ اوهان جا ڪم آهن. اوهان تي سلام هجي، اسان کي جاهل ماڻهن سان اُلجهڻ نه گهُرجي.“ (القصص: 54-55)
هن آيت ۾ جنهن ٻيڻي اَجر جو ذڪر ڪيو ويو آهي، ان جو واسطو رڳو اهلِ ڪتاب سان ڪونهي، پراها هڪ عام حقيقت آهي. اڪثر ايئن ٿيندو آهي، ته جيڪي ماڻهو ڊگهي عرصي تائين ڪنهن خاص گروهه سان واڳيل رهن ٿا، سي ان تعصب ۾ مبتلا ٿي ٿا وڃن. انهن جو هڪ محدود ذهني سانچو بنجي ٿو وڃي. هو پنهنجي ڄاتل سچائيءَ کي آخري ۽ اصلي سچائي سمجهي ٿا وٺن ۽ هو پنهنجي ذهني سانچي کي ٽوڙي ڪنهن نئين حقيقت کي سمجهڻ کان لاچار هوندا آهن. اهڙي حالت ۾ جيڪو شخص ان گُڻ جو ثبوت ڏي ته هو پنهنجي ذهني تعصبن کي ٽوڙي مجرد سچائي کي سُڃاڻي سگهي ٿو ۽ هو پنهنجي عمل سان ان ڳالهه جو ثبوت ڏي ٿو، ته کيس ٻيڻو اَجر ڏنو وڃي. پر اهو ڪو آسان ڪم ڪونهي. پنهنجو پاڻ کي ان قابل رکڻ جي لاءِ ماڻهوءَ کي صبر واري ڏُکئي مرحلي مان گذرڻو پوي ٿو.
اهو ان ڳالهه جو ثبوت آهي، ته هنن پنهنجي ذهن کي انهن اثرن کان پاڪ رکيو هو، جنهن کانپوءِ ماڻهو حق جي معرفت جي لاءِ نااهل بنجيو وڃي. اِهي اُهي تاريخي ۽ سماجي عمل آهن، جيڪي ماڻهوءَ جي ذهن ۾ خدائي دين کي گروهي دين بنائين ٿا ڇڏين. ماڻهوءَ جو حال اهو وڃي ٿو ٿئي، ته هو فقط ان دين کي سُڃاڻي سگهي، جيڪو کيس پنهنجي گروهه کان مليو. هو ان دين کي سُڃاڻڻ ۾ ناڪام رهيو، جيڪو سندس گروهه کان ٻاهران وٽس آيو. انهن اثرن کان محفوظ رهڻ جي لاءِ ماڻهوءَ کي زبردست نفسياتي قرباني ڏيڻي پوي ٿي. تنهنڪري ان کي صبر سان تعبير فرمايو ويو. اهڙن ماڻهن کي ٻِيڻو اَجرُ ڏنو ويندو. هڪ سندن قربانيءَ جو ته هن پنهنجي اڳوڻي ايمان کي گروهي ايمان بنجڻ نه ڏنو ۽ ٻيو سندس جوهرشناسيءَ جو ته هن جي سامهون نئون پيغمبر آيو، ته هن سُڃاڻي ورتو۽ ان سان گڏجي ويو.
جن ماڻهن جي اندر حق شناسيءَ جو مادو هوندو آهي، تن جي اندر اعليٰ پَد جا اخلاقي گُڻ پرورش وٺندا آهن. ماڻهو ساڻن برائي ڪن ته به هو انهن سان ڀلائي ڪندا آهن. هو ٻين جي مدد ڪندا آهن، ته جيئن خدا سندن مدد ڪري. سندن طريقو درگذر ڪرڻ جو هوندو آهي، نه ڪي ماڻهن سان اَٽڪڻ جو.