24:87
زمين ۾ خلافت
قرآن مجيد ۾ ارشاد ٿيو آهي: ”اوهان مان جن ايمان آندو ۽ چڱا ڪم ڪيا، تن سان الله جو واعدو آهي، ته کين زمين ۾ ضرور حاڪم ڪندو، جيئن انهن کان اڳين کي حاڪم ڪيائين ۽ سندن اهو دين، جنهن کي انهن لاءِ پسند ڪيو اٿس، تنهن کي انهن لاءِ سگهارو ڪندو ۽ سندن ڊپ کانپوءِ کين بدلائي امن ڏيندو. اهي منهنجي عبادت ڪندا، مون سان ڪنهن شئي کي شريڪ نه ڪندا ۽ جيڪي ان کانپوءِ ناشُڪري ڪندا، سي ئي نافرمان آهن. (سوره النور: 55)
هن آيت ۾ استخلاف (خليفو بنائڻ) جو لفظ آهي. عربيءَ ۾ خليفي جي معنيٰ جانشين يا پوءِ ايندڙ جي آهي. استخلاف يا خليفو ڪرڻ هيءَ آهي ته هڪ قوم کانپوءِ ٻيءَ قوم کي ان جي جاءِ ۽ استحڪام ڏنو وڃي. غلبو اصل ۾ خدائي امتحان جو هڪ پيپر آهي. خدا هڪ کانپوءِ ٻي هر قوم کي زمين تي غلبو ڏي ٿو. ۽ ايئن هرهڪ کي جانچي پَرکي ٿو. سچن ايمان وارن جي لاءِ اهو غلبو امتحان سان گڏ هڪ انعام پڻ آهي.
هن آيت مان وڌيڪ خبر پوي ٿي ته غلبو ۽ اقتدار ايمان وارن لاءِ عمل جو نمونو ڪونهي. اهو هڪ خدائي انعام آهي، جيڪو ايمان ۽ عملِ صالح واري زندگي اختيارڪرڻ کانپوءِ، مؤمنن جي جماعت کي ڏنو وڃي ٿو.
ان غلبي جو مقصد اهو آهي، ته ايمان وارن کي زمين تي استحڪام ڏنو وڃي. کين اهو موقعو ڏنو وڃي ته هو حق جي دشمنن جي انديشن کان امن ۾ رهي سگهن. هو آزاداڻي نموني خدا جي عبادت ڪن ۽ رڳو هڪ خدا جا ٻانها بنجي زندگي گذارين. ايمان وارن جي غلبي جي اها حالت ان وقت تائين باقي رهندي، جيستائين هو خدا جا شُڪرگذار ٻانها بنيل رهندا ۽ تقويٰ (پرهيزگاري) جي ڪيفيت کي نه وڃائين.