9:38
جارحيت نه
اجتماعي مفادن جو ذڪر ڪندي قرآن ۾ فرمايو ويو آهي: ”الله وٽ ۽ سندس پيغمبرن وٽ مُشرڪن لاءِ انجام ڪيئن ٿيندو؟ سواءِ انهن جي جن سان مسجدالحرام وٽ معاهدو ٿيو هو، پوءِ اهي جيستائين اوهان جي معاهدي تي قائم رهن، تيستائين اوهين به انهن لاءِ (سندن معاهدي تي) قائم رهو. ڇوته الله پرهيزگارن کي دوست رکندو آهي.“ (التوبه: 7)
قرآن جي ان آيت مان بين القوامي لاڳاپن جو بنيادي اصول معلوم ٿئي ٿو. اهو اصول هيءَ آهي ته جيستائين ٻي ڌر پاڻُ ۾ لاڳاپي ۾ سِڌي رهي، ته ايمان وارن کي به انهن سان سِڌو رهڻ گهرجي. پر جيڪڏهن ٻي ڌر ان شرط کي ٽوڙي ڇڏي، ته ان کان پوءِ ايمان وارا به جيترو ٿي سگهي، پنهنجي بچاءُ جي لاءِ ضروري بندوبست ڪري سگهن ٿا.
سِڌي هئڻ جون ٻه شڪليون آهن. هڪ اها ته ٻنهي ڌرين جي وچ ۾ باقاعده طور تي ڪو لکت ۾ ٺاهه ٿئي. اهڙي حالت ۾ سڌي هئڻ يا نه هئڻ جو معيار معاهدي جي اُها لکت هوندي. ٻي شڪل اها آهي ته ڪو عالمي قانون يا رواج موجود هجي، جنهن کي عام طور قومن جي وچ ۾ مڃيو ويندو هجي. اهڙي حالت ۾ ان بين الاقوامي رواج يا قانون کي به مڃيل معيار جي حيثيت حاصل هوندي، جنهن جي بنياد تي اهو طئي ڪيو ويندو، ته ٻي ڌر سِڌي هئڻ جي گهربل معيار تي قائم آهي يا نه.
بين الاقوامي لاڳاپن يا صلح ۽ جنگ جي لاءِ اهو ئي بنيادي اصول آهي. ان اصول جي تعميل هر حال ۾ گهربل آهي، ڪنهن به حال ۾ ان جي ڀڃڪڙي ڪرڻ ڪنهن مسلمان گروهه وٽ جائز نه آهي.