29:101
آزمائش ضروري آهي
قرآن مجيد ۾ ارشاد فرمايو ويو آهي: ”ڇا ماڻهن هيءَ خيال ڪيو آهي، ته سندن رڳو ايتري چوڻ تي کين ڇڏيو ويندو ۽ آزمايو نه ويندو، ته اسان ايمان آندو. کانئن جيڪي اڳ هئا، تن کي اسان بيشڪ آزمايو، سو جن (ايمان ظاهر ڪرڻ ۾) سچ ڳالهايو آهي، تن کي الله ضرور ڄاڻندو (يعني ٻين کان ڌار ڪندو) ۽ ڪوڙن کان به ضرور معلوم ڪندو.“ (العنڪبوت: 2-3)
ماڻهوءَ جي اندر مؤمن ۽ مسلم هئڻ جو فيصلو معمول جي حالت ۾ ڪيل عمل تي نٿو ٿئي، پر ان عمل تي ٿئي ٿو، جيڪو ماڻهو غيرمعمولي حالتن ۾ ڪري ٿو. اهي غيرمعمولي حالتون ڪهڙيون آهن. اهي غيرمعمولي موقعا آهن، جڏهن اهو پڌرو ٿي وڃي ٿو، ته ماڻهو حقيقت ۾ اهو آهي يا نه، جنهن جي دعويٰ هو پنهنجي زبان سان يا ظاهري عمل سان ڪري رهيو آهي. جيڪي ماڻهو غيرمعمولي حالتن ۾ ايمان ۽ اسلام تي قائم رهڻ جو ثبوت ڏين، اهي ئي خدا جي نظر ۾ حقيقي معنيٰ ۾ مؤمن ۽ مسلمان قرار ڏنا وڃن ٿا.
جانچ تي پورو لهڻ، ٻين لفطن ۾ قرباني جي سطح تي ايمان ۽ اسلام وارو بنجڻو آهي، يعني جڏهن عام ماڻهو نابري وارين ته هو تصديق ڪري ٿو. جڏهن ماڻهو شڪ ڪن ٿا، ان وقت يقين ڪرڻ. جڏهن پنهنجي اَنا کي چِٿڻ جي طور تي مؤمڻ بنجڻو هجي. جڏهن مڃڻ ۾ سڀ ڪجهه بگڙجندو نظر اچي، ان مهل مڃي وٺڻ. جڏهن هٿ روڪڻ جي تقاضا هجي، ان مهل خرچ ڪرڻ. جڏهن فرار جون حالتون هجن، ان مهل ڄمي بيهڻ جو ثبوت ڏيڻ. جڏهن پنهنجو پاڻ کي بچائڻ جو وقت هجي، ان وقت پنهنجو پاڻ کي حوالي ڪري ڇڏڻ. جڏهن هوڏ جو موقعو ملي، ته ان مهل ڪنڌ جهُڪائي ڇڏڻ. جڏهن سڀ ڪجهه لُٽائي ساٿ ڏيڻو هجي، ان مهل خطري ۾ ڪُڏي ساٿ ڏيڻ. اهڙن غيرمعمولي موقعن تي اندر وارو انسان ٻاهر اچي ٿو وڃي. ان کانپوءِ ڪنهن جي لاءِ به اهو موقعو نٿو رهي، ته هو فرضي لفظ ڳالهائي پاڻ کي اهو ظاهر ڪري، جيڪو حقيقت ۾ هو نه آهي.