16:64
دعوت جو طريقو
قرآن حڪم ڏيندي چوي ٿو ته: ”تون پنهنجي پاليندڙ جي رستي ڏي حِڪمت ۽ چڱي نصيحت سان سڏ. ۽ انهن سان اهڙي نموني سان بحث مباحثو ڪر جو سڀ کان چڱو هجي. جيڪو سندس رستي کان گمراهه ٿيو، اُن کي تنهنجو پاليندڙ ئي چڱيءَ طرح ڄاڻندڙ آهي ۽ اهو ئي رستي تي هلندڙن کي چڱيءَ طرح ڄاڻندڙ آهي.“ (النحل: 125)
هن آيت ۾ ٻڌايو ويو آهي ته حق جي دعوت ڏيڻ جو طريقو ڪهڙو هئڻ گهرجي. اهو ٻُڌائڻ جي لاءِ قرآن ۾ ٽئي لفظ استعمال ڪيا ويا آهن: حڪمت، موعظمت حسنه ۽ جدال احسن.
حڪمت (ڏاهپ) جو مطلب دليل ۽ برهان آهي. ڪوبه دعوتي عمل، ان وقت حقيقي دعوتي عمل آهي، جڏهن اهو اهڙن دليلن سان هجي، جنهن ۾ مخاطب جي ذهن جي پوري رعايت شامل هجي. مخاطب جي نظر ۾، ڪنهن شئي جي ثابت ٿيل هئڻ جا جيڪي شرط آهن، انهن شرطن جي تڪميل جي لاءِ جيڪو ڪلام ڪيو وڃي، ان کي هتي حڪمت/ ڏاهپ جو ڪلام چيو ويو آهي. جنهن ڪلام ۾ مخاطب جي ذهني ۽ فڪري رعايت شامل نه هجي، اهو ڏاهپ وارو ڪلام ڪونهي. ۽ اهو ڪلام ڪنهن کي داعيءَ جو مرتبو ڏيئي نٿو سگهي.
موعظمت حسنه ان خصوصيت جو نالو آهي، جيڪو دردمندي ۽ خيرخواهي جي نفسيات مان ڪنهن جي ڪلام ۾ پيدا ٿيندي آهي، جنهن داعي جو حال اهو هجي ته هو خدا جي عظمت ۽ جلال جي ڪري سندس شخصيت ۾ ڀونچال اچي ويو هجي. جڏهن هو خدا جي باري ۾ ڳالهائيندو ته ان جي ڪلام ۾ عظمت خداونديءَ جون تجليون چمڪي اُٿنديون. جيڪو داعي جنت ۽ جهنم کي ڏسي ٻين کي اُهي ڏيکارڻ جي لاءِ اُٿندو ته ان جي ڪلام ۾ يقيني طور تي جنت جون بهارون ۽ دوزخ جون هولناڪيون ٻُڌائجندي نظر اينديون. انهن شين جي گڏپ داعي جي ڪلام کي اهڙو ته بنائي ڇڏيندي جيڪو دلين کي پگهرائي ۽ اکين کي لڙڪن هاڻو ڪري ڇڏي.
دعوتي ڪلام جا اصل گُڻ اهي ئي ٻه آهن: حڪمت ۽ موعظمت حسنه. پر دنيا ۾ ڪجهه سدائين اهڙا ماڻهو به موجود هوندا آهن، جيڪي اجايو بحث پيا ڪندا آهن، جن جو مقصد مُنجهائڻ آهي، نه ڪي سُلجهائڻ. اهڙن ماڻهن جي باري ۾ هڪ سچو داعي جيڪو انداز اختيار ڪري ٿو، ان جو نالو جدال اَحسن آهي. هو اُبتي ڳالهه جو سڌي ڳالهه سان جواب ڏيندو آهي. هو سخت لفظ ٻڌي به پنهنجي زبان مان نرم لفظ ڪڍندو آهي. هو الزام تراشيءَ جي مقابلي ۾ صبر جو طريقو اختيار ڪندو آهي.
داعي حق جي نظر سامهون واري انسان طرف نه هوندي آهي، پر ان خدا طرف هوندي آهي، جيڪو سڀني کان مٿي آهي. تنهنڪري هو اها ئي ڳالهه چوندو آهي، جيڪا خدا جي ساهميءَ ۾ حقيقي ڳالهه بنجي ۽ جنهن جي لاءِ کيس خدا وٽ ڦِڪو ٿيڻو نه پوي.