17:69
ڏسڻ، ٻُڌڻ ۽ سوچڻ
قرآن ۾ مختلف احڪام ڏيندي ارشاد ٿيو آهي ته: ”۽ اهڙين شين جي پويان نه لڳو، جن جي لاءِ اوهان کي خبر نه آهي. بيشڪ ڪَن ۽ اک ۽ دل، سڀني جي باري ۾ پُڇا ڪئي ويندي.“ (بني اسرائيل: 36)
انسان کي ٽي خاص گُڻ ڏنا ويا آهن: سمع، بصير ۽ فواد. يعني ٻُڌڻ ۽ ڏسڻ ۽ سوچڻ. اهي ٽيئي صلاحيتون هڪ لحاظ کان نعمت آهن ۽ ٻئي لحاظ کان امتحاني پيپر پڻ. موجوده دنيا ۾ شيون ايئن گڏوچڙ حالت ۾ آهن، جو ڪا صحيح راءِ قائم ڪرڻ، بيحد نازڪ معاملو هجي ٿو. ماڻهو ڪنهن جي باري ۾ ڪا هڪ ڳالهه ٻُڌي ٿو، جيتوڻيڪ ان ڳالهه کانسواءِ به ان جون ڪيتريون ئي ڳالهيون هونديون آهن. ماڻهو ڪنهن معاملي جي هڪ پاسي کي ڏسي ٿو، جڏهن ته اُن جا ٻيا ڪيترائي پاسا سندس سامهون نه هوندا آهن. ساڳئي طرح ماڻهوءَ جي دماغ ۾ هڪ ڳالهه ايندي آهي، پر اها ڳالهه اڌوري هوندي آهي نه ڪي پُوري.
اهڙيءَ حالت ۾ ماڻهوءَ جي لاءِ لازمي آهي ته هو جڏهن به ڪنهن جي باري ۾ ڪا راءِ قائم ڪري ته پوري خبرچار وٺي پوءِ قائم ڪري. کيس گهُرجي ته هو پُوري ڳالهه ٻُڌي. هو معاملي کي هر پاسي کان ڏسي. هو ڪا راءِ قائم ڪرڻ کان پهرين ان جي باري ۾ ڇنڊڇاڻ جو حق ادا ڪري. انهن شرطن کي پورو ڪرڻ کانسواءِ ماڻهو جيڪا سرسري علم جي آڌار تي راءِ قائم ڪندو، ان جي لاءِ انديشو آهي ته خدا جي پڪڙ جي وَٺ ۾ اچي ۽ کيس پنهنجي ڪَن، اک ۽ ذهن جي غلط استعمال جي باري ۾ ڪِيتو لوڙهڻو نه پوي.