215-73
قرض حسن
”بيشڪ تنهنجو پاليندڙ ڄاڻي ٿو ته تون (اي پيغمبرﷺ!) رات جي ٻن ٽهاين جي ويجهو (تهجد نماز ۾) بيهين ٿو ۽ ڪڏهن رات جو اڌ ۽ ڪڏهن رات جي ٽين پتي ۽ جيڪي توسان گڏ آهن، تن مان هڪ جماعت به توسان گڏ بيهي ٿي، ۽ الله رات ۽ ڏينهن جو اندازو ڪري ٿو. ان ڄاتو ته اوهين ان کي پورو ڪري نه سگهندؤ. ان ڪري اوهان تي مهرباني ڪيائين ۽ پوءِ جيترو سولو ٿئي، اوترو قرآن پڙهو. ان ڄاتو ته اوهان مان ڪي بيمار ٿيندا ۽ ٻيا الله جو فضل ڳولهڻ لاءِ زمين ۾ مسافري ڪندا ۽ ٻيا الله جي رستي ۾ جنگ ڪندا. ان ڪري جيترو سولو ٿئي، اوترو قرآن پڙهو ۽ نماز قائم ڪريو ۽ زڪوات ڏيو ۽ الله کي چڱو قرض ڏيو ۽ جا ڀلائي پنهنجي لاءِ اڳي موڪليندؤ، تنهن کي الله وٽ چڱو ۽ اجر ۾ تمام وڏو لهندؤ ۽ الله کان معافي گهرو، بيشڪ الله گهڻو معاف ڪندڙ نهايت رحم وارو ۽ ٻاجهارو آهي“. (المزمل-20)
دين ۾ جيڪي فرض عمل آهن، اهي عام انسان جي سگهه کي نظر ۾ رکندي مقرر ڪيا ويا آهن، پر اهي فرض لازمي حدن کي ٻڌائين ٿا، ان لازمي حد جي اڳيان گهربل عمل آهن. پر اهي نفل آهن، جهڙوڪ، پنج وقتن جي نماز کانپوءِ تهجد، زڪوات کانپوءِ وڌيڪ خيرات، حج کانپوءِ عمرو وغيره، اهي ماڻهوءَ جي پنهنجي حوصلي جو امتحان آهن، ته هو ڪيترو وڌيڪ عمل ٿو ڪري ۽ آخرت ۾ ڪيتري وڌيڪ انعام جو حقدار ٿو بنجي.
”قرض حسن“ جو لفظ ٻڌائي ٿو ته ان معاملي جو واسطو رڳو عبادتن سان ڪونهي. پر دين جي ٻين عملن سان به آهي، جهڙوڪ: اخلاقي سلوڪ، ماڻهن سان سُٺو پيش اچڻ، دعوتي عمل ۾ ڪنهن اجوري جي اميد ڪرڻ کانسواءِ پنهنجو وقت ۽ مال خرچڻ وغيره. سچو مومن اهو آهي، جنهن جي سڀني عملن ۾ قرض حسن يا عمل جو وڌيڪ اهو روپ گهڙيل هجي.