3:10
چِٽيون ۽ اَڻ چِٽيون آيتون
قرآن ۾ ٻُڌايو ويو آهي، ته ان جون آيتون بنيادي طورتي ٻن قسمن جون آهن. محڪم ۽ متشابه. ان سلسلي ۾ قرآن جو بيان هن ريت آهي: اهو ئي آهي، جنهن تنهنجي مٿان ڪتاب لاٿو. جنهن مان ڪي آيتون محڪم (يعني چِٽيءَ معنيٰ واريون) آهن، اهي ڪتاب جو اصل آهن ۽ ٻيون متشابه (يعني گهٽ معنيٰ واريون) آهن. پوءِ جن دلين ۾ ڏِنگائي آهي، سي منجهانئس جيڪي متشابه (اَڻ چِٽيون) آهن، تن جي پٺيان فتني پکيڙڻ ۽ سندن (مطلبي) مراد ڳولهڻ لڳندا آهن. ۽ الله کانسواءِ ان جو مطلب ڪير به نٿو ڄاڻي. ۽ جيڪي ماڻهو پختو علم رکن ٿا، اهي چوندا آهن، ته انهن کي مڃيوسون. اهي مڙئي اسان جي پالڻهار وٽان آهن ۽ عقل وارن کانسواءِ ٻيو ڪوبه نصيحت نه وٺندو آهي. (آل عمران- 7)
قرآن جي ان آيت ۾ متشابهات (اَڻ چِٽين) جو مطلب تمثيلون آهن. يعني تمثيلن جي زبان. قرآن ۾ غيب جي ڳالهين کي تمثيل جي زبان ۾ چِٽو ڪيو ويو آهي، ۽ موجوده معلوم دنيا کي چِٽين ڳالهين جي صورت ۾.
قرآن ۾ ٻن قسمن جا مضمون آهن. هڪ اُهي جيڪي انسان جي ڄاتل سُڃاتل دنيا سان واسطو رکن ٿا. جهڙوڪ: تاريخي واقعا، ڪائناتي نشانيون، دنياوي زندگيءَ جا احڪام وغيره. ٻيو اهو آهي، جنهن جو واسطو انهن غيبي معاملن سان آهي، جيڪي اڄ جي انسان جي سمجهه کان مٿانهان آهن. جهڙوڪ: خدا جا گُڻ، جنت ۽ دوزخ جو احوال، ملائڪن جي نوعيت، وغيره. پهرين قسم جي ڳالهين کي قرآن ۾ چِٽي نموني، سنئين سڌي طريقي سان بيان ڪيو ويو آهي. ٻئي قسم جون ڳالهيون انسان جي اَڻ ڄاتل دنيا بابت آهن، اهي انساني زبان جي گرفت ۾ نٿيون اچن، تنهنڪري انهن کي اَڻ چِٽي انداز ۾ يعني تمثيل ۽ تشبيهه جي اسلوب ۾ بيان ڪيو ويو آهي. جهڙوڪ: انسان جو هٿ چيو وڃي، ته اُهو سنئين سِڌي زبان جو مثال آهي. ۽ الله جو هٿ تمثيلي زبان جو مثال.
جيڪي ماڻهو ان فرق کي نٿا سمجهن، سي اَڻ چِٽين آيتن جو مفهوم به ايئن ئي متعين ڪرڻ لڳندا آهن، جيئن چِٽين آيتن جو مفهوم ڪڍيو وڃي ٿو. اها پنهنجي فطري دائري کان ٻاهر نڪرڻ جي ڪوشش آهي. ان قسم جي ڪوششن جو انجام ان کانسواءِ ٻيو ڪجهه به ڪونهي، ته ماڻهو سدائين ڀَٽڪندو رهي ۽ ڪڏهن به منزل تي نه پهچي. ڇوته ”انسان جي هٿ“ کي مقرر طور تي سمجهي سگهجي ٿو، پر ”خدا جي هٿ“ کي موجوده عقل سان سمجهڻ ممڪن ڪونهي.
قرآن فهميءَ جو اهو اصول فطرت جي اصول موجب آهي. انسان کي هر معاملي ۾ اهو ئي ڪرڻو پوي ٿو، ته هو ڪجهه ڳالهين کي مڪمل طور تي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري ۽ ڪجهه ٻين ڳالهين جي سلسلي ۾ اجمالي (مختصر/ٿوري) علم تي ڀاڙي. قرآن کي سمجهڻ جي لاءِ به اهو ئي عام اصول ضروري آهي. جيڪي ماڻهو اهو اصول اختيار نٿا ڪن، اُهي قرآن پڙهي، ان مان فقط ذهني انتشار جي غذا حاصل ڪندا. هو ان مان حقيقي فائدو حاصل ڪري نٿا سگهن.