16:61
وحيءَ جي شاهدي
قرآن ۾ ارشاد فرمايو ويو آهي: ”۽ تنهنجي پاليندڙ ماکيءَ جي مک کي هيءَ حڪم ڪيو، ته جبلن ۽ وڻن ۾ ۽ جن مَنهن تي (ماڻهو) ميون جا وڻ کڻن ٿا، تن ۾ گهر بڻاءِ. پوءِ سڀني ميون مان کاءُ. پوءِ پنهنجي پاليندڙ جي رستي ۾ هَل، جيڪي کليا پيا آهن. انهن مکين جي پيئڻ مان پيئڻ جي شئي نڪري ٿي، جنهن جا رنگ ڌار ڌار آهن. ان ۾ ماڻهن جي لاءِ شفا آهي. بيشڪ ان ۾ فڪر ڪرڻ وارن لاءِ نشاني آهي.“ (النحل: 67-68)
قرآن جي هن آيت ۾ ماکيءَ جي مک جي معاملي کي ٻڌائڻ لاءِ وحي جو لفظ استعمال ڪيو ويو آهي، جيڪو ان ڳالهه جو اِشارو آهي، ته جيڪڏهن انسان ماکيءَ جي مک جي معاملي تي ويچاري، ته هو پيغمبر تي ايندڙ وحيءَ کي به سمجهي سگهي ٿو.
ماکيءَ جي مک جي زندگيءَ ۾ اهڙيون غيرمعمولي نشانيون آهن، جيڪي اها حقيقت ٻڌائين ٿيون ته ماکيءَ جي مک کي يقيني طور تي خارج کان وحيءَ جهڙي رهنمائي ڏني پئي وڃي. ٻاهرين رهنمائيءَ کانسواءِ ماکي جي مک پاڻمرادو ايئن ڪري نٿي سگهي. ماکي جي مک جيئن ڪم ڪندي آهي، ان ۾ ان قسم جي نوعيت جا گهڻا مثال ملن ٿا. جهڙوڪ: ماکيءَ جي مک جو مانارو. ماکيءَ جي مک پنهنجو هڪ مانارو انتهائي صحت سان زميني قانونن جي پابندي ڪندي جوڙيندي آهي. ان کي اهو زميني علم ڪنهن ڏنو. ماکي جي هڪ ماناري ۾ هزارين مکيون ڪم ڪن ٿيون. انهن جو اهو ڪم ايتري ته منظم انداز ۾ ٿئي ٿو، جنهن جو مثال ڪنهن به انساني ڪارخاني ۾ موجود نه آهي. ماکي جي مکين کي اهو ڊسيپلين ڪنهن سيکاريو. اهي مکيون جڏهن گلن جو رس چوسي اهو اچي ماناري ۾ گڏ ڪنديون آهن، ته اهي ان ۾ انتهائي مناسب مقدار ۾ ان جي اندر هڪ اهڙو تحفظي مادو (Preservative) شامل ڪري ڇڏينديون آهن، جيڪو ڊگهي عرصي تائين ماکيءَ کي خراب ٿيڻ کان بچائڻ وارو آهي. اهو فن ماکيءَ جي مک کي ڪنهن سيکاريو. ماکي جي مک گهڻو ڪري پنهنجي ماناري کان ڪيترائي ڪلوميٽر پري تائين ويندي آهي. صبح مهل جڏهن هوءَ ماکي آڻڻ جي لاءِ پنهنجي ماناري مان رواني ٿيندي آهي، ته منهن اونداهي الل وهاڻيءَ جو رواني ٿيندي آهي. پر شام جو جڏهن هوءَ ماکي کڻي پنهنجي آخري ٽرپ تان واپس موٽندي آهي ته هوءَ اونداهي ٿيڻ کان اڳ ورندي آهي. ان جو ڪارڻ اهو آهي ته هن جو صبح جو سفر اونداهيءَ کان سُهائي طرف هوندو آهي، پر شام جو سُهائي کان اونداهيءَ طرف. تنهنڪري صبح جو جيڪڏهن هو اونداهيءَ ۾ رواني ٿيندي آهي ته اهو اطمينان هوندو آهي ته ٿوري دير ۾ سُهائي ٿي ويندي ۽ رستو چِٽو نظر ايندو. ان جي ابتڙ جيڪڏهن هوءَ شام جو دير سان وري ته انديشو اهو ئي هوندو آهي ته جلد ئي اونداهي ٿي ويندي ۽ هوءَ پنهنجي رستي تان ڀَٽڪي ويندي. صبح جي پهرينءَ چڪر ۽ شام جي آخري چڪر ۾ فرق ڪرڻ جو اهو شعور کيس ڪنهن ڏنو.
ماکيءَ جي مک جي ڪارڪردگيءَ ۾ ان قسم جا ڪيترائي انوکا مثال ملن ٿا. اهي مثال ناقابل ترديد طور تي ثابت ڪن ٿا ته ماکيءَ جي مک کي ٻاهرين وحيءَ مان رهنمائي ملي رهي آهي. اهڙي طرح ماکيءَ جي مک جي وحي ثابت ٿيڻ کانپوءِ پيغمبر جي وحي به يقيني طور تي ثابت ٿي وڃي ٿي. هڪ سان وحيءَ جو امڪان ثابت ٿيڻ کانپوءِ ٻي سان وحيءَ جو امڪان پنهنجو پاڻ ئي ثابت ٿي وڃي ٿو. ٻنهي ۾ هڪ منطق لازمي آهي، جنهن کان انڪار ڪنهن به طرح ممڪن ڪونهي.