2:9
هڪ دُعا
سوره البقره جي پُڄاڻي هڪ دعا تي ٿئي ٿي:
”اي اسانجا پاليندڙ! اسان کي نه پَڪڙ، جيڪڏهن اسين ڀُلجي وڃون يا خطا ڪريون. اي اسان جا پاليندڙ! ۽ اسان تي اهڙو بار نه رک، جهڙو تو انهن تي رکيو، جيڪي اسان کان اڳ ۾ هئا. اي اسان جا پاليندڙ ۽ اسان کان اهو بار نه کڻاءِ، جنهن جي اسان کي سگهه نه آهي، ۽ اسان کي درگذر ڪر! ۽ اسان کي معاف ڪر! ۽ اسان تي رحم ڪر. تون اسان جو مالڪ آهين. پوءِ اسان کي ڪافر قوم تي فتح ڏي.“ (البقره- 686)
دعا ڇا آهي. دعا ٻانهي جي دلي احساسن جو خدا جي سامهون اظهار آهي. جڏهن هڪ انسان هڪ طرف پنهنجي مڪمل نِوڙت سان ۽ ٻي پاسي خدا جي ڪامل قدرت کي ڳولهي ٿو لهي، ته ان کانپوءِ فطري طور تي هيئن ٿئي ٿو، ته هو بيتابيءَ سان خدا کي سڏڻ ٿو لڳي. هن جي اندر اها تڙپ جاڳي ٿي، ته هو پنهنجن سڀني احساسن ۽ سڀني جذبن کي پنهنجي رب جي سامهون پيش ڪري ڇڏي. هو پنهنجي ٻانهپ ۽ خدا جي معبوديت جو مڪمل اظهار بنجي وڃي. اهي لطيف احساس جڏهن لفظن جي شڪل اختيار ڪري وٺن، ته ان جو نالو دعا آهي.
مذڪوره لفظ بظاهر ته قرآن جا لفظ آهن، پر پنهنجي حقيقت جي لحاظ کان اهي انسان جي فطرت جو سڏ آهن. انهن لفظن ۾ گويا خود انسان جي سرجڻهار هڪ سچي انسان جي اندر اٿندڙ جذبن کي لفظن جو روپ ڏنو آهي.
هڪ ماڻهوءَ کي جڏهن سچو ايمان حاصل ٿئي ٿو، ته هو بي چينيءَ سان اهو چاهيندو آهي، ته پنهنجو پاڻ کي خدا جي اطاعت ۾ ڏيئي ڇڏي. پر هڪ طرف خدا جي بيپناهه عظمت۽ ٻي طرف پنهنجي بيپناهه عجز جي آڌار تي، کيس اهو محسوس ٿئي ٿو، ته هو اِلاهي اطاعت جو حق ادا نه ڪري سگهيو آهي. سندس اهي احساس مذڪوره قسم جي دعا وارن لفظن جي شڪل اختيار ڪري وٺن ٿا. هو اهو چئي نه سگهندو آهي ته خدايا! آئون تنهنجي درٻار ۾ عملن جو تحفو کڻي آيو آهيان. تون اهي قبول ڪر. سندس نظر پنهنجي ڪيئي تي نه هوندي آهي. پر انهن تي هوندي آهي، جيڪو هو ڪري نه سگهيو آهي.
انهن احساسن تحت هو سڏڻ ٿو لڳي ته خدايا! جڏهن تون منهنجو حساب وٺين، ته مون سان معافي ۽ درگذر وارو معاملو ڪج ۽ مون کي پنهنجي رحمتن جي ڇانوري ۾ وٺج. خدايا، تون منهنجي دشمنن جي خلاف منهنجي مدد ڪر ۽ منهنجي پاران انهن جي مقابلي لاءِ تون وسيلو بنج.