29:103
صبر ۽ توڪل
قرآن پاڪ م ارشاد ٿيل آهي: ”جن ماڻهن ايمان آندو ۽ نيڪ عمل ڪيا، انهن کي جنت جي بُلند جاين تي جڳهيون آهن. جن جي هيٺان نديون پيون وَهن ۽ هو سدائين انهن ۾ رهندا. نيڪ عمل ڪرڻ وارن لاءِ ڪيترو نه سُٺو اَجرُ آهي. جن صبر ڪيو ۽ پنهنجي رب تي ڀروسو رکن ٿا.“ (العنڪبوت: 58-59)
هن آيت موجب جنت انهن انسانن جي لاءِ آهي، جيڪي پنهنجي اندر ۾ ٻه گُڻ رکندا هجن. صبر ۽ توّڪل. اهي ٻئي گُڻ گويا جنت جي قيمت آهن. انهن گُڻن کانسواءِ جنت جي داخلا ممڪن ڪونهي.
اصل ۾ جنت ان اعليٰ انسان جي لاءِ آهي، جيڪو دنيا جي زندگيءَ ۾ ان ڳالهه جو ثبوت ڏي، ته هو هاڪاري رباني شخصيت جو مالڪ آهي. هيءَ دنيا هڪ اهڙي دنيا آهي، جتي ماڻهوءَ کي اَڻ وڻندڙ تجربن جي وچ ۾ جيئڻون پوي ٿو. اهي حالتون بار بار ماڻهوءَ جي داخلي روحاني سڪون کي هيٺ مٿي ڪن ٿيون. هو بار بار ناڪاري جذبن جو شڪار ٿيندو ٿو رهي. اهڙين حالتن ۾ رڳو اهو انسان پنهنجي داخلي روحانيت کي برقرار رکي سگهي ٿو، جيڪو صبر جي غيرمعمولي صفت پنهنجي اندر ۾ رکندو هجي. جيڪو ناڪاري حالتن کان غير متاثر ٿي جيئي. جيڪو هڪ طرفي اخلاقيات جي اصول تي زندگي گذارڻ جو ثبوت ڏيئي سگهي. اهڙي ئي انسان جو نالو صابر انسان آهي.
توڪل ماڻهوءَ کي لُڏڻ لَمڻ کان بچائي ٿي. اها ان کي اعتماد واري زندگي عطا ڪري ٿي. هن دنيا ۾ بار بار اهڙا حوصلا شڪن تجربا پيش اچن ٿا، جيڪي ماڻهوءَ جي اندرين شخصيت کي لوڏي ٿا ڇڏين. ڪنهن ماڻهوءَ کي اهو محسوس ٿو ٿئي، ته ٻين کي کانئس ججهو مليو آهي. ڪڏهن هو ان احساس ۾ وٺجي ٿو وڃي، ته وٽس جيڪو ڪجهه آهي اهو سندس ارادن جي ڀيٽ ۾ گهٽ آهي. ڪڏهن سندس حالتون کيس حوصلي شڪنيءَ طرف وٺي ويندي نظر اينديون آهن. اهڙيءَ حالت ۾ الله تي توڪل ئي ان جو اڪيلو سهارو بنجي ٿو. هو ظاهري حالتن کان بي پرواهه ٿي، الله تي توڪل تي ڀاڙي اڳتي وڌي ٿو. اهو صبر هڪ غيرمعمولي رباني گُڻ آهي. اهو ئي ڪارڻ آهي، ته توڪل ماڻهوءَ کي جنت جو حقدار بنائي ٿي ڇڏي.