13:54
دل جو سُڪون
قرآن ۾ ارشاد فرمايو ويو آهي: ”اُهي ماڻهو، جن ايمان آندو ۽ جن جون دليون الله جي ياد سان مطمئن هونديون آهن. ٻُڌو! الله جي ياد سان ئي دلين کي سڪون ملي ٿو.“ (الرعد: 28)
هن آيت ۾ ايمان جو مطلب معرفت ۽ ذڪر جو مطلب خدا جي پکڙيل نشانين تي ويچارڻ آهي. الله جي ذڪر جي تشريح تحت تفسير قرطبيءَ ۾ هڪ قول نقل ڪيو ويو آهي، ته يعني ”هو الله کي ياد ڪن ٿا ۽ ان جي نشانين تي ويچارين ٿا. پوءِ هڪ الله جي ڪمالن کي پنهنجي سمجهه سان سُڃاڻي وٺن ٿا ۽ ان سان سندن دلين کي اطمينان حاصل ٿئي ٿو.“ (تفسير القرطبي: 9/319)
دل جو اطمينان ڇا آهي؟ دل جو اطمينان اهو آهي، ته انسان ان شئي کي حاصل ڪري وٺي، جيڪا هو حاصل ڪرڻ چاهي ٿو. ان جي ابتڙ دل جي بي اطميناني اها آهي، ته ماڻهو هر ان شئي کي حاصل ڪرڻ کان محروم ٿي وڃي، جنهن کي حاصل ڪرڻ جو شوق سندس دل ۾ آهي. الله کي ڇڏي ڪوبه ماڻهو دنيا جي جن شين مان اطمينان حاصل ڪرڻ ٿو چاهي، اهي هڙئي محدود ۽ ناقص آهن. اهي انسان جي اصل طلب کان گهڻيون گهٽ آهن. اهو ئي ڪارڻ آهي ته دنياوي يا مادي شين جو حاصل ڪرڻ ماڻهوءَ کي مطمئن نٿو ڪري. حاصل ڪرڻ کان پهرين ماڻهو انهن شين جي باري ۾ ڀَرم ۾ رهي ٿو. پر حاصل ڪرڻ کانپوءِ سندس اهو ڀَرم ٽُٽي ٿو وڃي. سندس حال اهو ٿي ٿو وڃي ته ڄڻ حاصل ڪرڻ ۽ نه ڪرڻ سندس جي لاءِ ساڳئي ڳالهه آهي.
پر الله جو معاملو ان جي ابتڙ آهي. جڏهن هڪ ماڻهو الله کي دريافت ڪري ٿو، ته ان کي محسوس ٿئي ٿو، ته هن پنهنجي طلب جا سڀيئي جواب حاصل ڪري ورتا آهن. جڏهن ماڻهو الله کي ياد ڪري ٿو ۽ سندس روحاني سطح تي ان سان لاڳاپو قائم ٿيو وڃن، ته اها هن جي پوري شخصيت جي لاءِ هڪ مڪمل يا فن جي هم معنيٰ بنجي وڃي ٿي. اِهو ئي اُهو اعليٰ تجربو آهي، جنهن کي هن آيت ۾ دلي سڪون سان ڀيٽيو ويو آهي.