192-59
عقل جو نتيجو
”بيشڪ اوهين سندن دلين ۾ الله کان به وڌيڪ دهشت وارا آهيو. اهو هن ڪري ته اهي اهڙا ماڻهو آهن، جي سمجهه نٿا رکن. اهي سڀ گڏجي به ڪڏهن اوهان سان جنگ ڪري نه سگهندا، مگر ڪوٽ وارن ڳوٺن ۾ يا ڀتين جي پٺيان. پاڻ ۾ انهن جي ويڙهه سخت آهي. تون کين پائيندين ته گڏ آهن، پر حال هيءَ آهي ته سندن دليون ڌار ڌار آهن. اهو هن ڪري ته اهي اهڙا ماڻهو آهن، جي بي عقل آهن“. (الحشر 13-14)
خدا جي طاقت پڌري پَٽ نظر نٿي اچي. پر انسانن جي سگهه پَٽيل اک سان نظر اچي ٿي. ان ڪري ظاهر پرست ماڻهن جو حال اهو هوندو آهي ته هو بي ڊپا نه رهن. پر انسانن ۾ ڪو زورآور نظر ٿو اچي ته هو هڪدم ان کان ڊڄڻ جي ضرورت محسوس ڪرڻ ٿا لڳن. خدا جي باري ۾ انهن جي بي شعوري کين دنيا جي باري ۾ به بي شعور بنائي ٿي ڇڏي.
اهڙن ماڻهن کي رڳو ناڪاري مقصد متحد ڪندو آهي، هنن جو اتحاد گهڻو عرصو جٽاءُ نه ڪري سگهندو آهي. ڇو ته ديرپا اتحاد جي لاءِ هاڪاري بنياد گهربل هوندا آهن ۽ جيڪي وٽن موجود نه هوندا آهن.
هنن آيتن ۾ خدا جي ڊپ کي به عقل جو نتيجو ٻڌايو ويو آهي ۽ باهمي اتحاد کي به عقل جو نتيجو قرار ڏنو ويو آهي. ان مان خبر پوي ٿي ته الهيات ۽ انسانيت ٻنهي جي درستگي عقل ۽ سمجهه جي مٿي مدار رکي ٿي. ڪوبه فرد يا گروهه عقلي لحاظ کان جيترو گهڻو باشعور هوندو، ايترو ئي گهڻو سندس زندگيءَ جا معاملا درست هوندا. خدا جي نسبت سان به ته انسان جي نسبت سان به.