197-62
جمع جو ڏينهن
”اي ايمان وارو! جڏهن جمعي جي ڏينهن نماز جي لاءِ سڏيو وڃي ته الله جي ياد ڪرڻ لاءِ جلدي ڪريو ۽ سودي واپار کي ڇڏي ڏيو. اهو اوهان لاءِ گهڻو چڱو آهي. جيڪڏهن اوهين ڄاڻو. پوءِ جڏهن نماز ٿي وڃي ته ڀلي زمين ۾ پکڙجي وڃو ۽ پالڻهار جي ٻاجهه گهرو ۽ الله کي گهڻو ياد ڪريو، مَن اوهين ڪامياب ٿيو. اهي جڏهن ڪو واپار يا تماشو ڏسن ٿا ته ان ڏي ٽڙي پکڙي وڃن ٿا ۽ توکي بيٺل ڇڏي ٿا ڏين. تون چئو ته جو الله وٽ آهي، سو تماشي ۽ واپار کان چڱو آهي ۽ الله سڀني کان چڱو روزي ڏيندڙ آهي“. (الجمعه 9-11)
دنيا ۾ ماڻهو هڪ ئي وقت ٻن تقاضائن جي وچ ۾ هجي ٿو. هڪ گذر سفر جي تقاضا ۽ ٻي دين جي تقاضا. انهن مان هر تقاضا ضروري آهي. البت انهن ٻنهي جي وچ ۾ ان قسم جي ورهاست هئڻ گهرجي ته معاشي سرگرميون ديني تقاضا جي ماتحت هجن. ماڻهوءَ کي اها موڪل آهي ته هو جائز حدن ۾ ڊُڪ ڊوڙ ڪري. پر اهو ضروري آهي ته کيس جيڪا معاشي ڪاميابي ملي، اُن کي هو الله جو فضل سمجهي. تنهن کان سواءِ معاشي سرگرمين جي دوران هو الله کي برابر ياد ڪندو رهي. ان سان گڏ کيس سدائين تيار رهڻ گهرجي ته جڏهن به دين جي ڪنهن تقاضا جي لاءِ سڏيو وڃي ته ان مهل هو سڀ ڪم ڇڏي اُن ڪم طرف ڊوڙي.
قرآن جي انهن آيتن مان اهو به پتو پوي ٿو ته جمعي جي ڏينهن اسلامي زندگيءَ جي ڪاروهنوار ۾ ڪاروبار ۽ موڪل جو ڏينهن نه آهي. ڇو ته ان آيت موجب مسلمان جمع جي ڏينهن پنهنجي ڌنڌي ڌاڙيءَ ۾ رڌل رهندا ۽ رڳو ٿوري دير جي لاءِ پنهنجو ڪاروبار بند ڪندا، جڏهن مسجدن مان ٻانگ جو آواز بُلند ٿئي. ٻانگ مهل هو وقتي طور تي مسجد ايندا ۽ نماز پڙهڻ کان پوءِ هو ٻيهر پنهنجي ڪاروبار ۾ لڳي ويندا. اصل ۾ هفتيوار موڪل جو مسئلو ڪو ديني مسئلو ڪونهي، پر اهو هڪ دنياوي مسئلو آهي ۽ حديث انتم اعلم بامور دنياکم (صحيح بخاري) موجب ان جو فيصلو دنياوي مصلحت تحت ڪيو وڃي نه ڪي شرعي مسئلي جي بنياد تي.
اها ڪنهن ماڻهوءَ جي نفاق جي علامت آهي ته هو وڏيون وڏيون ڳالهيون ڪري ۽ قسم کڻي پنهنجي ڳالهه جو يقين ڏياري. مخلص ماڻهو الله جي ڊپ سبب دٻيل/ هَڄيل هوندو آهي ۽ زبان کان وڌيڪ دل سان ڳالهائيندو آهي. منافق ماڻهو رڳو انساني آواز ٻُڌائڻ جو مشتاق هوندو آهي ۽ مخلص ماڻهو خدا کي ٻڌائڻ جو.
جڏهن هڪ ماڻهو ايمان آڻيندو آهي ته هو هڪ سنجيده وچن ڪندو آهي. ان کان پوءِ زندگيءَ جا عملي موقعا ايندا آهن، جتي گهرج پوندي آهي اُتي وچن موجب عمل ڪري، هاڻ جيڪو شخص اهڙي موقعي تي پنهنجي دل جو آواز ٻڌي ان وچن جي تقاضا کي پورو ڪري، ان پنهنجي ايمان کي پختو ڪيو ۽ ان جي ابتڙ جنهن جو حال اهو هجي ته هن جي دل سڏ ڪيو، پر هن دل جي آواز کي نظرانداز ڪري وچن جي خلاف عمل ڪيو ته ان جو نتيجو اهو نڪرندو ته هو هوريان هوريان پنهنجي ايمان جي وچن جي معاملي ۾ بي حس ٿي ويندو. اهو ئي مطلب دل تي مَهر لڳڻ جو آهي.