171-49
سماجي اخلاق
”اي ايمان وارو! مرد، ٻين مردن تي ٺٺولي نه ڪن، جو متان اهي هنن کان چڱا هُجن ۽ نه عورتون، عورتن تان، جو متان اهي هنن کان چڱيون هجن ۽ نه پاڻ ۾ ۽ هڪٻئي مان عيب ڪڍو، ۽ نه هڪٻئي تي بڇڙا چيڙائڻ وارا نالا رکو، جو ايمان کان پوءِ بدتهذيبي جو نالو بڇڙو آهي، ۽ جيڪي توبهه نه ڪندا، سي ظالم آهن“. (الحجرات 11)
هر ماڻهوءَ ۾ پيدائشي طور تي وڏو بنجڻ جو جذبو لڪل آهي. اهوئي ڪارڻ آهي ته هڪ شخص کي، ٻي شخص جي ڪا ڳالهه هٿ چڙهي وڃي ته اهو اُن کي خوب اُڇالي ٿو ته جيئن ايئن ڪري هو پاڻ کي وڏو ۽ ٻي کي ننڍو ثابت ڪري. هو ٻين تان ٺٺول ڪري ٿو ۽ ٻين جي عيب جوئي ڪري ٿو. هو ٻين کي خراب نالي سان ياد ڪري ٿو ته جيئن ان جي ذريعي هو پنهنجي وڏائيءَ جي جذبي جي تسڪين ڪري.
پر سٺو يا خراب هئڻ جو معيار اهو ڪونهي، جيڪو ماڻهو پاڻ مقرر ڪري. سٺو اصل ۾ اهو آهي، جيڪو خدا جي نظر ۾ سُٺو هجي ۽ خراب اهو آهي، جيڪو خدا جي نظر ۾ خراب هجي. جيڪڏهن ماڻهوءَ جي اندر واقعي اهو احساس پيدا ٿي وڃي ته ان مان وڏائيءَ جو جذبو کسجي ويندو. ٻين تان ٺٺول ڪرڻ، ٻين کي طعنو هڻڻ، ٻين جي عيب جوئي ڪرڻ، ٻين کي خراب لقب سان ياد ڪرڻ، سڀ اجايا محسوس ٿيندا. ڇو ته هو ڄاڻي وٺندو ته ماڻهن جي درجي ۽ مرتبي جو اصل فيصلو خدا وٽ ٿيڻ وارو آهي. پوءِ جيڪڏهن اڄ آئون ڪنهن کي گهٽ سمجهندس ته آخرت جي حقيقي دنيا ۾ اهو عزت وارو قرار ڏنو ويندو ۽ منهنجو کيس گهٽ سمجهڻ ڪيڏو نه بي معنيٰ/ اجايو ثابت ٿيندو.